2013.10.15 |

Inleiding
Hoe gaat het met ons in Nederland? Ook al beeft de wereldeconomie, onze welvaart stijgt nog steeds. Toch schijnt dat niet zo te worden gevoeld. Gevoelens van welzijn en onbehagen wisselen elkaar af. Sommigen zijn op zoek naar identiteit en projecteren daarin hun behoefte aan zekerheid. Nederland maakt deel uit van een globaliserende wereld, maar veel mensen richten zich op hun eigen leefomgeving en op zich zelf. Anderen voelen zich meer wereldburger, zien de verschillen en zoeken naar overeenkomsten. De cultuur lijkt verscheurd. En toch wordt in deze tweespalt een overeenkomst zichtbaar. Wat wij delen is een verlangen naar samenhang.

De samenhang die wij zoeken, wordt niet meer zoals vroeger door de overheid gerepresenteerd. Ook de overheid zoekt en de manier waarop met burgers wordt omgegaan is aan het bewegen. Het kabinet richt zich tot de bevolking met een moreel appel. Provinciaal en gemeentelijk zoeken bestuurders en ambtenaren naarstig naar een balans tussen representatieve en participatieve democratie. Voorbij de procedures van inspraak worden burgers, ondernemers en middenveld nu betrokken bij processen van ontwikkeling. Dit zie je vooral terug in gebiedsontwikkeling. Hier wordt gezocht naar herstel van samenhang en gedeeld eigenaarschap, tegenover de verwetenschappelijkte benadering van ruimtelijke ordening en bureaucratische procedures.

Gebiedsontwikkeling vormt de uitdrukking van ons verlangen naar samenhang. Gefocust wordt op de relaties in een gebied. Iedereen wil iets, er zijn allerlei opgaven, maar de wereld is te klein om alle opgaven naast elkaar te realiseren. Dat betekent dat ze met elkaar in verband moeten worden gebracht en waar mogelijk samengevoegd. Dan kan er méér. Die notie begint nu door te dringen.

Voor degenen die de processen faciliteren is het intussen logisch geworden om ervaring en kennis van bewoners, bedrijven en organisaties in te zetten bij het ontwikkelen van een buurt, wijk of buitengebied. In plaats van zelf initiatieven te nemen, of initiatieven van bewoners over te nemen, wordt dan aangesloten bij private en burgerinitiatieven en bij wat er in de omgeving gaande is. Het trefwoord is verbinden. Wat wordt gezocht is de inter-activiteit tussen de verschillende betrokken partijen. Co-creatie vormt het motief om door participatie waarde te kunnen creëren.

Deze manier van werken maakt vanzelf dat het proces, hoe je het met elkaar doet, belangrijk wordt. De manier, waarop mensen met elkaar tot de ontwikkeling komen van wat zij belangrijk vinden en de relatie aangaan op basis van wederzijds vertrouwen, geeft de doorslag. We leven in een netwerksamenleving. Dat maakt relaties belangrijk. Hoe mensen elkaar weten te vinden en met elkaar samenwerken, draagt bij aan het succes. Het is allemaal mensenwerk. Mensen die zich persoonlijk verbinden aan gebiedsopgaven brengen de goede energie en overtuiging, waarbij emotie het besmettelijke en verbindende virus is.

De juiste verbindingen en interactie doen er toe. Die vormen het patroon, waarmee je een duurzame samenhang creëert, tussen de opgaven in een gebied, hier en nu, daar en straks. Van belang is te zien dat mensen de dragers zijn van belangen en dus ook van het belang dat zij hechten aan urgenties en opgaven. Het omgaan met belangen, het delen van vraagstukken en kansen en mogelijkheden en het ontwikkelen van een gezamenlijke taal hierbij, is een wezenlijk onderdeel van gebiedsontwikkeling. Het bewust omgaan met besluitvorming en interactie tussen de deelnemers en hun achterbannen, is noodzakelijk om tot een geslaagde gebiedsontwikkeling te komen. Hoe ziet dat eruit? Er is niet één antwoord. Het is maatwerk. Alleen maatwerk brengt de samenhang waarnaar we op zoek zijn.

Methodiek focussen voor maatwerk in het proces
Wie een aanpak op maat wil, moet kunnen focussen. Een algemene en thematiserende benadering is dan niet voldoende. Je zult direct moeten kunnen focussen op wat partijen belangrijk vinden en welk resultaat hen daarbij voor ogen staat. Hoe zij elkaar nodig hebben en wat zij daarvoor dan moeten doen.

Het is een onoverzichtelijke werkelijkheid waarin we werken, maar elk project kent een eigen urgentie, een eigen context en een eigen netwerk. Daarop moet je focussen. Er bestaan altijd verschillende belangen, verschillende rollen. Dat zie je ook terug in netwerken. Op grote afstand lijkt het of ieder zijn eigen ding doet. Gemier zonder logica. Maar het netwerk kent vaste rollen en functionele patronen en verbindingen in het proces. Johan Cruyff zou zeggen: “Je moet het zien om het te begrijpen.” En om het te kunnen zien, moet je leren focussen.

Een techniek om te focussen is ‘2×2-vragen’

Urgenties: wat maakt wat je wilt belangrijk?
Ambities: wat zie je dan als resultaat? En wat zie je dan gebeuren?
Condities en competenties: Wie en wat heb je daarvoor nodig?
Acties: wat ga je dan nu doen?

Methodiek relatieontwerp voor samenhang in het proces
Om samenhang te realiseren, moet je verbinden, ofwel sturen op relaties. Het is de kern van elk proces. Binnen de verwante methodiek Systeemanalyse staan het moeten, het willen en het kunnen centraal. Nu vertalen we deze elementen in een relatieontwerp. Want in wezen valt elk proces terug te brengen tot een interactie tussen drie actoren: tussen een initiator, een realisator en een facilitator. Degene, die iets wil, degene die iets doet en degene die helpt. Elk geslaagd proces combineert deze drie rollen. En dat betekent dat je er dus naar op zoek moet. Meestal zijn er altijd wel twee: zoek de derde, is dan de opdracht.

Wees maar eerlijk. Als je iets niet lukte, wanneer een proces blokkeerde, of je het even niet meer wist. Hoe vaak ben niet de inhoud in gevlucht? Terwijl je je eigenlijk had moeten afvragen wie je nodig had! Bij die vraag begint het relatieontwerp.

Methodiek communiceren voor verbindingen in het proces
Als je hebt gefocust en hebt gezorgd voor samenhang, dan moet je communiceren. Al ons handelen in het proces staat of valt bij onze communicatie. Ben je in staat vertrouwen te wekken, urgentie te creëren, aan te spreken, door te vragen? We hebben allemaal wel eens een training gevolgd, de klok horen luiden. Maar kúnnen we het ook … effectief communiceren?

Hierna zijn drie gespreksfasen binnen een effectieve communicatie benoemd en toegelicht.

  1. Relatie aangaan: maak contact. Deel wat je belangrijk vindt en graag wilt dat er gaat gebeuren
  2. Verantwoordelijkheid delen: vraag of de ander mee wil doen
  3. Denken in driehoeken: vraag dan met wie, wat en hoe

Ontsluiting
Christiaan de Vries – RNR-group (codehouder)
Jeroen de Haan – De Beuk
Peter van Rooy – Accanto