Gesprek met Jo Coenen

Jo Coenen, geboren 30 september 1949 in Heerlen. Architect met een enorme staat van dienst, variërend van Ceramique in Maastricht en de Concertzaal in Tilburg tot de Openbare Bibliotheek in Amsterdam en het Smalle Haven gebied in Eindhoven. Als hoogleraar verbonden aan nationale en internationale universiteiten. Begin deze eeuw Rijksbouwmeester en grondlegger van het College van Rijksadviseurs. Als ‘minister van schoonheid’ heeft hij ervaren dat Nederland een stevige reputatie heeft op het vlak van ruimtelijk ontwerpen. Voor het inpassen van wateropgaven binnen en buiten Europa is beslist niet alleen om technische waterbouwkundige kennis bij ons aangeklopt. We hebben blijk gegeven door de schalen heen te kunnen dansen en zijn geboren gebiedsontwikkelaars. Wat er gebeurt als de grotere schaal wordt genegeerd kun je zien langs de Middellandse zee. Door zich keer op keer alleen bezig te houden met het project of het gebouw, is de hele kust een strook beton geworden. Het ontwerpen van één of meer gebouwen in hun ruimtelijke context, van contemplatie tot realisatie, is een eenheid in ruimte en tijd. Hein Berlage werkte aldus met een masterplan aan de uitleg van Amsterdam, zoals ook Rembrandt van Rijn werkte met een masterplan aan zijn Nachtwacht.
De term ‘masterplan’ is inmiddels besmet. Het staat voor top-down door arrogante ontwerpers. De Rijksplanologische Dienst is al bij het oud vuil gezet en meer dan de helft van de architectenbureaus heeft de afgelopen vijf jaar het loodje gelegd. Een vals sentiment, dat iedereen architect of schrijver is, vult de lacune. Bottom-up is de contramal van een goeddeels verdwenen mal. Naast dit verlangen, dit geloof of deze overtuiging ligt de schaar van het aanbestedingsregime op elk overheidsbureau. Wat een inherente eenheid is, moet geknipt in moten en separaat op de markt worden gezet. Architecten zijn verworden tot aangevers van RAL-kleuren binnen het regime van in Nederland nog drie grote bouwcombinaties. Klassieke stedenbouw beweegt naar technisch-functionele, logistieke en geavanceerde bouwmethoden. Terwijl de samenleving hunkert naar identiteit en samenhang, hangen we het begrip van integraliteit aan de wilgen. Studenten hebben amper nog een notie van wat er mee wordt bedoeld. Zij gaan voor een aspect en de samenhang laten zij aan The Cloud.
Spreekt hier een sombere of teleurgestelde man? Aan tafel met een kopje soep na afloop van de lezing bleek het tegengestelde. Jo Coenen is uitermate betrokken en gaat vol voor zijn nieuwe uitdaging als curator van IBA-Parkstad. Een roeping haast om zijn geboortestreek, de oostelijke mijnstreek, te helpen met een verbindende kwaliteitsslag op grond van driehonderd ideeën uit de samenleving. Bottom-up en top-down inspireren elkaar. Hij is wel realistisch en heeft de afgelopen dertig jaar systemen zien stollen en ons denken in stramienen zien oprukken. In het water om ons heen zit geen zuurstof meer. Systemen en instituties onttrekken het. Zonder informele buitenboordmotoren dreigt de mens in ons te stikken. We hebben van onze samenleving een klont kristalsuiker gemaakt. Uit risicovrees doen we er alles aan om de klont kurkdroog te houden, terwijl we pas na een regenbui weer in beweging kunnen komen.