Gebiedsontwikkeling speelt een belangrijke rol bij het aangaan van de grote uitdagingen van de 21e eeuw, betoogt bestuurskundige Peter van Rooy in zijn nieuwe boek ‘Energietranstie als gebiedsontwikkeling’. Verwacht daarbij geen wonderen van de markt. “Alleen met een krachtige overheid kan Nederland een gaaf land blijven.”
Nederland is een gaaf land, zo sprak premier Rutte. Inderdaad: we zijn (nog) relatief vermogend, hoogopgeleid, goed georganiseerd, creatief, technologisch toonaangevend en als individu gelukkig. We zijn één grote netwerkstad. Het Singapore van de EU, en dat als democratische rechtstaat.
En toch kijken we nu als konijnen in de koplampen van de toekomst: stikstof, CO2, PFAS, et cetera. Velen zijn bang voor de toekomst uit een diep besef dat we niet door kunnen gaan op de ingeslagen weg. We want it all, we want it now, en dat met 17 miljoen Nederlanders en hard op weg naar tien miljard wereldburgers.
Maar: dat weten we al vijftig jaar. De Club van Rome bond toen als wetenschappelijk verbond de kat de bel al aan. Onze verslaving aan economische groei zou funest worden, zo luidde de voorspelling.
Nu weten we dat deze wetenschappers van toen het technologisch potentieel hebben onderschat. Zo zijn talloze milieuproblemen zoals waterverontreiniging en zure regen met succes aangepakt. Ook zijn sprongen gemaakt in de gezondheidszorg en is de armoede op wereldschaal spectaculair verminderd. Ons denken is daardoor versterkt in de overtuiging dat we met economische groei alle uitdagingen aankunnen.
Systeemafhankelijkheid
Tot voor zeer kort waren we bereid hiervoor onze privacy op te geven, overal camera’s en wachtwoorden te accepteren, onze ouders thuis in eenzaamheid te laten wegkwijnen, voedselschandalen te bagatelliseren, de vrije val waarin de biodiversiteit verkeert af te doen als een logische consequentie van ons handelen, klimaatverandering te ontkennen in termen van een eerdere warme zomer, et cetera. We waren bereid om voor steeds meer geld onze trots, waardigheid, onderling vertrouwen en hoop op te geven. Het neoliberale denken is tot in de poriën van de samenleving doorgedrongen. We stonden er allen bij, keken er allen naar en hebben er allen in meer of mindere mate mee ingestemd. We hebben onszelf laten aanpraten dat iedereen voor zijn eigen bestaan verantwoordelijk is. Wie niet gelukkig is, heeft dat aan zichzelf te danken.
Alsof we niet in hoge mate afhankelijk zijn van systemen die door overheden zijn ontwikkeld en in stand worden gehouden. Het gros van wet- en regelgeving, ons fiscaal stelsel en onze geldstromen zijn toch echt de verantwoordelijkheid van met name Rijk en EU. Forse cultuurverschillen tussen voormalig West- en Oost-Duitsland, nu nog na dertig jaar, illustreren de uitwerking van systemen op mensen.
Niet flirten met de markt
Besturen is vooruitzien, zeker in een tijd van talloze transities in bouw, energie, landbouw, mobiliteit en water. Vooruitzien dwingt respect af als er een consistent en eerlijk verhaal onder ligt. Premier Rutte is niet van de visies. Hij is meer gecharmeerd van ‘gewoon doen’ op voornamelijk profit-vlak. Dan komt de rest wel goed.
Als premier voor iedereen zou een balans tussen people, planet en profit niet misstaan. Verduurzaming als hoofdprincipe van beleid zou de geloofwaardigheid van Rutte en de hele politiek fors kunnen helpen. De praktijk is die van doorgaan met ontkennen, verwarren, wegkijken, weg-organiseren, delegeren en procederen. Bij gevolg raken particulieren nog cynischer, raken politici nog sterker in de greep van populisme, en springen vermogende ondernemers – al dan niet cowboys met middelen uit de onderwereld- in het gat en kopen wellicht het Groene Hart om daar met energiesubsidies windturbines en zonnepanelen te realiseren. Voor velen is dit een schrikbeeld dat helaas voor mogelijk wordt gehouden.
Het is nu het moment om de positieve krachten in de samenleving te bundelen en positie te geven. Neem daarvoor als Rijk verantwoordelijkheid door eendrachtig en consistent in te zetten op verduurzaming en integrale gebiedsontwikkeling. Flirt als overheid niet langer met marktpartijen alsof je dan pas een grote jongen bent, en neem weer verantwoordelijkheid voor het collectief, de langere termijn, pluriformiteit, kwaliteit en een vitale balans tussen people, planet en profit. Alleen met een krachtige overheid, zeker waar het gaat om gebiedsontwikkeling in de eigenlijke zin van het woord, kan Nederland een gaaf land blijven.